الکافى : عن عدّة من أصحابنا ، عن أحمد بن محمّد ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن عن أبى جعفر الثّانى علیه السلام ، عن أبیه ، عن جَدّه صلوات اللَّه علیهم ، قالَ:
قالَ أمیرُ المُؤمِنینَ علیه السلام : قالَ رَسولُ اللَّهِ صلى اللَّه علیه و آله : إنَّ اللَّهَ خَلَقَ الإِسلامَ فَجَعَلَ لَهُ عَرصَةً، وجَعَلَ لَهُ نوراً، وجَعَلَ لَهُ حِصناً، وجَعَلَ لَهُ ناصِراً ؛ فَأمّا عَرصَتُهُ فَالقُرآنُ ، وأمّا نورُهُ فَالحِکمَةُ ، وأمّا حِصنُهُ فَالمَعروفُ ، وأمّا أنصارُهُ فَأنا وأهلُ بَیتى وشیعَتُنا .
فَأَحِبّوا أهلَ بَیتى وشیعَتَهُم وأنصارَهُم؛ فَإِنَّهُ لَمّا اُسرِیَ بى إلى السَّماءِ الدُّنیا فَنَسَبَنى جَبرَئیلُ علیه السلام لِأَهلِ السَّماءِ استَودَعَ اللَّهُ حُبّى وحُبَّ أهلِ بَیتى وشیعَتِهِم فى قُلوبِ المَلائِکَةِ ، فَهُوَ عِندَهُم وَدیعَةٌ إلى یَومِ القِیامَةِ ، ثُمَّ هَبَطَ بى إلى أَهلِ الأَرضِ فَنَسَبَنى إلى أهلِ الأَرضِ ، فَاستَودَعَ اللَّهُ عزّ وجلّ حُبّى وحُبَّ أهلِ بَیتى وشیعَتِهِم فى قُلوبِ مُؤمِنى اُمَّتى ؛ فَمُؤمِنو اُمَّتى یَحفَظونَ وَدیعَتى فى أهلِ بَیتى إلى یَومِ القِیامَةِ .
ألا فَلَو أنَّ الرَّجُلَ مِن اُمَّتى عَبَدَ اللَّهَ عزّ وجلّ عُمُرَهُ أیّامَ الدُّنیا ثُمَّ لَقِیَ اللَّهَ عزّ وجلّ مُبغِضاً لِأَهلِ بَیتى وشیعَتى، ما فَرَّجَ اللَّهُ صَدرَهُ إلّا عَنِ النِّفاقِ .(1)
ترجمه
حضرت عبد العظیم علیه السلام - به نقل از امام جواد، از پدرانش، از امیر مؤمنان علیهم السلام - : پیغمبر صلى اللَّه علیه و آله فرمود : «خداوند، اسلام را پدید آورد ، و براى آن فضا و عرصه اى قرار داد ، و نورى و دژى و یاورى مقرّر داشت . فضایش قرآن و نورش حکمت است و دژش کارهاى نیک اند و یاران آن، من و اهل بیتم و شیعیان ما هستند . پس اهل بیت مرا و شیعیان و یاران آنها را دوست دارید ؛ زیرا هنگامى که مرا به آسمان ها بردند، جبرئیل مرا به اهل آسمان ها معرّفى کرد و خداوند، دوستى من و خاندانم و شیعیان آنها را در دل هاى فرشتگان به ودیعه نهاد و این محبّت تا روز قیامت در نزد آنها محفوظ است . پس از این، جبرئیل مرا به زمین آورد و به اهل زمین معرّفى نمود . پس پروردگار، محبّت من و اهل بیتم و شیعیان آنها را در دل هاى مؤمنان اُمّتم به ودیعه نهاد و مؤمنان امّت من تا روز قیامت، ودیعه مرا در خاندانم نگهدارى خواهند کرد . آگاه باشید اگر مردى از امّت من، تمام عمر خود را در عبادت خدا به پایان رساند و پس از آن، در پیشگاه خداوند، حاضر گردد و بغض خاندانم را در دل داشته باشد و یا شیعیان آنها را دشمن بدارد ، خداوند، سینه او را جز با نفاق نمى گشاید» .
شرح
در این حدیث، اسلام به خانه اى تشبیه شده که داراى ویژگى هایى است که جامعه انسانى مى تواند در پرتو آنها بهترین و آرام ترین و لذّتبخش ترین زندگى ها را براى خود تأمین نماید . این ویژگى ها عبارت اند از:
۱ . بهره مندى از فضاى باز معنوى
نخستین برکتِ زندگى در پرتو اسلام، بهره گیرى از فضاى باز معنوى قرآن کریم است. در حدیث یاد شده، قرآن به عنوان عرصه و فضاى باز خانه اسلام معرّفى گردیده و بدین سان فضاى بازى که از نظر معنوى به وسیله قرآن براى جامعه پدید مى آید، به فضاى باز مادّى تشبیه شده است. در این تشبیه، چند نکته قابل توجّه است :
اوّل . فضاى مادّى، هر چه بازتر باشد، افراد بیشترى مى توانند از آن بهره ببرند . فضاى معنوى هدایت قرآن، به قدرى گسترده است که همه مردم جهان مى توانند از آن بهره مند شوند.
(هُدًى لِّلنَّاسِ .(2)[قرآن ] براى همه مردم راه نماست) . دوم . چنان که سرسبزى و خرّمى فضاى مادّى در بهار، موجب آسایش و آرامش جسم است، فضاى معنوى قرآن همیشه بهار است و خزان ندارد . در حدیثى، امام على علیه السلام قرآن را چنین توصیف فرموده:
رَبیعُ القُلُوبِ .(3)
بهار دل هاست .
سوم . چنان که فضاى باز مادّى، موجب اُنس و آرامش جسم است، فضاى معنوى قرآن، مایه انس و آرامش جان است . در حدیثى از امام على علیه السلام آمده:
مَن أنِسَ بِتِلاوَةِ القُرآنِ ، لَم توحِشهُ مُفارَقَةُ الإِخوانِ .(4)
کسى که با تلاوت قرآن اُنس گیرد، از جدایى برادران ، احساس تنهایى نخواهد کرد .
چهارم . چنان که فضاى باز مادّى، شادى جسم را به همراه دارد، فضاى معنوى قرآن، جان را شاد مى کند . در دعاى ختم قرآن مى خوانیم:
وفَرِّح بِهِ قَلبى .(5)
و دلم را به آن ، شاد ساز .
پنجم . فضاى باز مادّى، گشایش مادّى پدید مى آورد؛ امّا قرآن، ظرفیت روانى و فکرى انسان را افزایش مى دهد . در دعاى مذکور مى خوانیم:
وَ اشرَح بِهِ صَدرى .(6)
و سینه ام را به آن ، بگشا .
۲ . روشن بینى در پرتو نور حکمت
دومین برکت زندگى در پرتو اسلام، بهره گیرى از نور حکمت این آیین الهى است .
حکمت از نگاه قرآن و حدیث، عبارت است از: مقدّمات محکم و استوار علمى، عملى و روانى براى نیل به مقصد والاى انسانیت، و آنچه در احادیث اسلامى در تفسیر حکمت آورده اند، در واقع، مصداقى از مصادیق این تعریف کلّى است.
اقسام حکمت
حکمت به سه نوع تقسیم مى شود: حکمت علمى، حکمت عملى، و حکمت حقیقى.
الف - حکمت علمى
مقصود از حکمت علمى، مطلق معارفى است که براى صعود به مقام انسان کامل، ضرورى است.
ب - حکمت عملى
حکمت عملى، برنامه عملىِ رسیدن به مرتبه انسان کامل است. احادیثى که حکمت را به فرمانبرى از خداوند متعال، مدارا با مردم، دورى از گناهان، و اجتناب از نیرنگ تفسیر کرده اند، به این نوع از حکمت، اشاره دارند.
ج - حکمت حقیقى
حکمت حقیقى، نورانیت و بصیرتى است که در نتیجه به کار بستن حکمت عملى در زندگى براى انسان حاصل مى گردد. در واقع، حکمت علمى، مقدّمه حکمت عملى، و حکمت عملى، سرآغاز حکمت حقیقى است و تا انسان، بدین پایه از حکمت نرسیده، حکیم حقیقى نیست، هر چند بزرگ ترین استاد حکمت باشد.(7)
بر این اساس، هر کس داخل عرصه معنوى اسلام یعنى قرآن شود، از نورانیت حکمت علمى، عملى و حقیقى بهره مند مى گردد و به تعبیر قرآن، «خیر فراوان» نصیب او مى گردد.(8)
۳ . آرامش در دژِ نفوذناپذیر نیکوکارى
مفهوم واژه هاى «معروف»، «خیر»، «برّ» و «احسان» به هم نزدیک است و همه آنها به معناى نیکى و نیکوکارى اند .(9)
در حدیث یاد شده، از «نیکوکارى» به «دژ نفوذناپذیر اسلام» یاد شده، و این بدان معناست که هر کس بخواهد از فضاى معنوى قرآن استفاده کند و از نورانیت حکمت این عرصه معنوى بهره مند شود، حتماً باید با به کارگیرى عملىِ آن، و انجام کارهاى نیک و اجتناب از زشتى ها، راه نفوذ انواع آفات به این فضا را مسدود نماید.
۴ . یارى گرفتن از پرتوان ترین یاران
آخرین و مهم ترین برکت زندگى در پرتو اسلام، بهره گیرى از پُرتوان ترین یارانِ آن، یعنى خاندان رسالت است. بر این اساس، کسانى که راه خود را از اهل بیت علیهم السلام جدا کرده اند، در حقیقت، خود را از نصرت یاران حقیقى اسلام و پُرتوان ترین یارى دهندگان این آیین آسمانى محروم نموده اند.
پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله پس از تبیین برکات زندگى در پرتو اسلام تأکید مى فرماید که محبّت خاندان رسالت، اصلى ترین شرط مسلمانى است و بدون آن، ایمان تداوم نخواهد یافت و دشمنان اهل بیت، هر چند به ظاهر مسلمان باشند، در واقع، در صف منافقان قرار دارند.
1-الکافى : ج ۲ ص ۴۶ ح ۳ ، بحار الأنوار : ج ۶۵ ص ۳۴۱ ح ۱۳ .
2-بقرة : آیه ۱۸۵ .
3-نهج البلاغة : خطبه ۱۱۰ .
4-غرر الحکم : ح ۸۷۹۰ .
5-الکافى : ج ۲ ص ۵۷۷ ح ۲ ، عدّة الداعى : ص ۲۷۹ ح ۷ .
6-همان جا .
7-براى توضیح بیشتر، ر.ک: دانش نامه عقاید اسلامى : ج ۲ ص ۳۶۰ - ۳۶۵.
8-(یُؤْتِى الْحِکْمَةَ مَن یَشَآءُ وَمَن یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِىَ خَیْرًا کَثِیرًا) (بقره : آیه ۲۶۹) .
9-براى توضیح کامل این واژه ها، ر.ک: خیر و برکت از نگاه قرآن و حدیث (درآمد).
منبع: حکمت نامه حضرت عبدالعظیم حسنی تالیف ری شهری
