در مورد سیر مطالعه نهج البلاغه چه پیشنهادی دارید؟ از خطبه شروع شود یا حکمت ها؟
درباره سیر مطالعاتی نهج البلاعه در روز به چند نکته اشاره می شود:
اول: پیش از ورود به گلستان زیبا و با طراوت نهج البلاغه و بهره برداری هرچه بیشتر از آن، شایسته است کتاب هایی که پیرامون خود نهج البلاغه و ویژگی ها و ابعاد و زمینه های گوناگون آن نوشته شد، مطالعه کنید تا به یک شناخت فراگیر و اجمالی دست پیدا کنید.
پیش از بهره‌برداری از سرچشمه زلال و نشاط بخش نهج البلاغه برای هر خواننده ای این پرسش های آغازین مطرح می شود که: نهج البلاغه چگونه کتابی است و چه موضوعاتی در آن مطرح است؟ نگارنده آن کیست و به چه انگیزه ای گردآوری شده؟ راز ماندگاری و جذابیت نهج البلاغه چیست؟ منابع و مصادر این کتاب چیست و اعتبار سندی آن تا چه اندازه است؟ بهترین ترجمه ها و شرح های نهج البلاغه چیست؟ و پرسش های دیگر.
پیشنهاد می شود در گام نخست از کتاب هایی شروع کنید که به این‌گونه پرسش ها پرداخته و آنها را پاسخ داده است؛ در این زمینه چند کتاب معرفی می گردد:
۱ – «سیری در نهج البلاغه» اثر ارزشمند استاد شهید، مرتضی مطهری.
در این کتاب، استاد مطهری جنبه های متنوع و دل انگیز نهج البلاغه را به زیبایی توصیف نموده اند، ایشان موضوعاتی مانند الهیات و ماوراء الطبیعه، ارزش تعقلات فلسفی، خداشناسی، سلوک و عبادت، حکومت و عدالت، حقوق مردم، اهل بیت و خلافت، زهد و پارسایی، ارزش دنیا، موعظه و حکمت، را از نظرگاه نهج البلاغه و به طور مختصر بیان کرده اند، به گونه ای که انسان لذت و شیرینی نهج البلاغه را پس از مطالعه این کتاب احساس می کند و آمادگی ورود به گنجینه ارزشمند نهج البلاغه را پیدا می کند.
۲ – «در پیرامون نهج البلاغه»؛ این کتاب ترجمه فارسی «ما هو نهج البلاغه؟» تألیف علامه فقید سید هبه الدین شهرستانی (متوفای ۱۳۸۶هـ.ق) است که توسط سید عباس می‌رزاده اهری، ترجمه شده است و حجه الاسلام علی دوانی بر این کتاب مقدمه ای پر بار نگاشته اند. این کتاب توسط «بنیاد نهج البلاغه» به چاپ جدید رسیده است.
این کتاب با این‌که حجمی اندک دارد ولی درباره شخصیت سیدرضی؛ و دیدگاه فرزانگان مسلمان و غیرمسلمان درباره نهج البلاغه؛ و خطبه شقشقیه، و پاسخ به شبهات مطرح شده درباره نهج البلاغه، معلومات سودمندی در اختیار خواننده قرار می دهد.
۳ – «نهج البلاغه از کیست؟» اثر آیت الله شیخ محمد حسن آل یاسین است که توسط آقای محمود عابدی ترجمه شده است. این کتاب دارای حجم اندکی است ولی عمدتاً بر روی پاسخ به شبهاتی که پیرامون نهج البلاغه مطرح شده، تمرکز نموده و به ده شبهه در این باره پاسخ داده است. این اثر نیز توسط بنیاد نهج البلاغه چاپ گردیده است.
۴ – «چشمه خورشید» آشنایی با نهج البلاغه، اثر جناب استاد مصطفی دلشاد تهرانی است که به طور مبسوط به پرسش های مطرح شده در آغاز این نوشتار پاسخ داده اند. ایشان به مباحثی مانند منبع شناسی، صورت شناسی و روش‌شناسی و کتاب شناسی نهج البلاغه پرداخته اند.
۵ – «در آستانه نهج البلاغه» اثر محمد حسن نادم که به مباحثی مانند شناخت‌نامه سیدرضی، ادبیات نهج البلاغه، خاستگاه نهج البلاغه، استناد و کتاب‌شناسی و شبهه شناسی نهج البلاغه پرداخته است.
در مرحله دوم؛ سخنان امیر بیان، علی(علیه السلام) وجوه گوناگون و جلوه ها و جاذبه های بی شماری دارد و طبیعی است هر کس با توجه به گنجایش و توانایی خود و نیز بینش و گرایش و جایگاه علمی خویش می تواند از این سرچشمه زلال معرفت و حقیقت سیرآب گردد.
به طور کلی می توان سه روش استفاده از نهج البلاغه را به مشتاقان معرفی نمود:
۱ – روش ترتیبی: بر پایه این روش خواننده با استفاده از یک ترجمه یا شرح، از خطبه اول نهج البلاغه شروع به مطالعه ترتیبی می کند و نهج البلاغه را از آغاز تا پایان ختم می کند. این روش اگر چه به انسان توفیق می دهد که یک دور کامل نهج البلاغه را در عرصه ها و زمینه های گوناگون مطالعه کند؛ ولی باید توجه داشت که این روش زمان بر است و نیاز به صبر و شکیبایی فراوان دارد؛ همچنین نیاز و خواسته فکری و کنشی خواننده در این روش ملاحظه نشده است؛ ازاین رو ممکن است بهره‌برداری شایسته و بایسته از نهج البلاغه نشود.
۲ – روش موضوعی: در این روش خواننده، موضوع و محوری ویژه را در دستور پژوهش و مطالعه خود قرار می دهد و با استفاده از «المعجم المفهرس» مطالبی را که به طور مستقیم یا غیرمستقیم به موضوع او مرتبط است استخراج نموده و به بررسی و تحلیل و دسته بندی آنها می پردازد. این روش بیشتر برای کسانی‌که کار پژوهشی مانند نگارش پایان نامه و مقاله و کتاب دارند مفید است. از مزیت های این روش آن است که بحث کمتر دچار پراکندگی می شود و یک کل نگری نسبت به موضوع حاصل می گردد.
۳ – روش گزینشی: در این روش بخشی از خطبه ها یا نامه ها یا حکمت ها مورد مطالعه قرار می گیرد. از امتیازات این روش آن است که در مدت زمانی کوتاه می توان آموزه ها و مطالب مورد نیاز و جذاب نهج البلاغه را به دست آورد.
توصیه می شود برای شروع نهج البلاغه از شیوه گزینشی استفاده شود؛ برای آغاز کار می توان از کلمات قصار شروع کرد؛ با برنامه‌ریزی منظم می توان هر روز حکمتی از حکمت های نهج البلاغه را با ترجمه ای روان و زیبا مطالعه کرد و در آن تدبّر نمود. از آنجا که این سخنان پر فروغ برخاسته از عقلی کامل و پیراسته از وهم و خیال و شهوت و غضب است، شایسته است که خواننده با کمال دقت در آنها تدبّر و ژرف اندیشی نماید تا حداکثر استفاده را از آن داشته باشد.
در مرحله بعد توصیه می شود خواننده، خطبه ها و نامه های برجسته و معروف نهج البلاغه را در دستور مطالعه روزانه خود قرار دهد؛ مانند نامه ۳۱ نهج البلاغه که در واقع منشور اخلاقی و دستورالعمل نیکبختی انسان در دنیا و آخرت است؛ نامه ای که امیرمؤمنان علی(علیه السلام) به فرزند خود امام حسن(علیه السلام) نگاشته که در واقع نامه ای است از سوی پدری مهربان و دلسوز به همه فرزندان امت اسلامی تا دامنه قیامت.
همچنین نامه ۵۳ نهج البلاغه که در واقع منشور مدیریتی و شیوه حکومت داری و تعامل با مردم است مورد مطالعه قرار گیرد؛ امیرمؤمنان(علیه السلام) این نامه را به مالک اشتر نخعی هنگامی که وی را به عنوان کارگزار خود در مصر منصوب کردند، نگاشتند.
و نیز نامه ۴۵ نهج البلاغه خطاب به عثمان بن حنیف انصاری است که امام علی(علیه السلام) به توصیف ویژگی ها و سیره عملی خویش در زندگی می پردازند که از زیباترین نامه های نهج البلاغه به شمار می آید.
از دیگر خطبه های برجسته که در واقع طولانی ترین خطبه نهج البلاغه است؛ خطبه ۱۹۲ معروف به خطبه «قاصعه» است؛ که در آن به معالجه و درمان بزرگ ترین رذیله اخلاقی یعنی تکبّر و غرور و تعصّب می پردازند.
همچنین خطبه ۱۹۳ نهج البلاغه معروف به خطبه «همّام» که در آن به تفصیل ویژگی ها و شاخصه های انسان خویشتن دار و با تقوا را تبیین می نمایند.
خطبه سوم نهج البلاغه معروف به خطبه «شقشقیه» و نیز خطبه ۸۳ معروف به خطبه «الغرّاء»؛ و خطبه ۱۷۶ معروف به «خطبه البیان» از جمله زیباترین و برجسته ترین خطبه های نهج البلاغه است که شایسته است هر مسلمانی از آن در بهبود زندگی دنیا و آخرت کمال استفاده را نماید. در پرسشی که مربوط به معرفی ترجمه هاست، گزیده ای از ترجمه ها معرفی خواهد شد.
منبع:نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاهها / مؤلف:مصطفی عزیزی/پرسش وپاسخ دانشجویی
